جایگاه صنعت برق در اقتصاد ایران

تز WTO

 قسمت هشتم

بخش دوم

                                                                                                                     صنعت برق

4-جایگاه صنعت برق در اقتصاد ایران

هیچکس در بررسی اجزای یک ارگانیسم زنده اهمیت و نقش رشته‏های عصبی را با وزن و حجم کل آنها مورد قضاوت قرار نمی‏دهد. شاید رشته سیمهای شبکه الکتریسیته نیز چنین نقشی در حیات اقتصادی کشور داشته باشند. اعدادی که وزن سرمایه صنعت برق را بیان می‏کنند و سهم این صنعت در تولید ناخالص داخلی را نشان می‏دهند، نمی‏توانند جایگاه واقعی صنعت برق را در اقتصاد ایران تعیین نمایند. با این حال در این قسمت به حسابهای ملی تکیه می‏شود و آمار و ارقامی در مورد کالای برق ارائه می‌گردد.

سهم در تولید ناخالص داخلی

در سال 1379 تولید ناخالص داخلی به قیمتهای جاری 1/579274 میلیارد ریال بوده است، در حالیکه «آب، برق و گاز» رقمی معادل 2/4969 میلیارد ریال را تشکیل می‏دهد و بنابراین سهم فعالیتهای اقتصادی تحت عنوان فوق در تولید ناخالص داخلی 9/0 درصد می‏باشد. {111}

اما باید توجه کرد که در تولید ناخالص داخلی، ارزش افزوده محصولات به حساب منظور می‌شود و در اقتصاد ایران که قیمت حاملهای انرژی منعکس کننده قیمت واقعی آنها نیست، سهم نسبتاً کم برق در تولید ناخالص داخلی به هیچ وجه از اهمیت اقتصادی آن نمی‌کاهد.

سرمایه و دارایی

در جستجوی ملاک و معیار مناسبتری برای تعیین جایگاه صنعت برق در اقتصاد ایران، سرمایه موجود را مورد توجه قرار می‌دهیم. قائم مقام محترم سازمان توانیر این سرمایه را 25 میلیارد دلار برآورد کرده‏اند. {626}

اگر دلار را 8000 ریال درنظر بگیریم، این مبلغ معادل 10¹⁴ × 2 ریال می‌شود که 125 برابر سرمایه شرکتی نظیر ایران خودرو است. اگر جمعیت کل کشور را 9/63 میلیون نفر درنظر بگیریم، {636} به ازای هر ایرانی 3129890 ریال در صنعت برق سرمایه‏گذاری شده‌است. البته به نظر می‏رسد سرمایه‏ای که برآورد شده‌است، تنها نیروگاه‌ها را مدنظر قرار داده‌باشد. به عبارت دیگر شبکه‏انتقال، فوق توزیع و توزیع در این محاسبات منظور نشده‏است. یک روش تخمین برای تعیین ارزش کل دارایی‌های صنعت برق، منظور نمودن یک دلار برای هر وات ظرفیت نامی است.

در صورت‌های مالی صنعت برق و برمبنای بهای تمام شده تاریخی، طبق جدول 1-4 ارزش کل دارایی‌های صنعت برق در پایان سال 79 معادل 68833010 میلیون ریال بوده است.

     جدول 1-4 - اقلام عمده صورتهای مالی صنعت برق                                     ارقام به میلیون ریال

سال	دارایی‌ها	بدهی‌ها	حقوق صاحبان سهام	درآمد	هزینه
1379	68833010	28069352	40763659	13414327	10120253
1378	58617678	23370788	35246890	7572832	8227973
1377	52620180	18754989	33865191	5657792	6018444

منبع: توانیر (با اصلاحات) www.tavanir.org

نسبت تولید برق به تولید ناخالص داخلی

برای درک بهتر جایگاه صنعت برق در اقتصاد کشور، باتوجه به تولید 4/121393 میلیون کیلو وات ساعت برق در سال1379 {115} می‏توان گفت به ازای هر5 ریال تولید ناخالص داخلی به قیمتهای جاری سال 1379 یک وات ساعت برق تولید شده‌است و یا به عبارت دیگر، یک وات ساعت برق به‌کار افتاده‌است تا 5 ریال تولید ناخالص داخلی به دست آید.

اگر عدد تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال 1369 را 4/51816 میلیاردریال {115} درنظر بگیریم، نسبت تولید برق به تولید ناخالص داخلی 34/2 وات ساعت به ریال می‏شود.

صادرات

در سال 1379 تنها 722 میلیون کیلو وات ساعت {115} برق صادر شده‌است که 59/0 درصد از کل تولید برق را تشکیل می‏دهد. دقیقتر آن است که بگوییم 1001 میلیون کیلو وات ساعت برق صادرگردیده و 279 میلیون کیلو وات ساعت برق وارد شده‌است و درنتیجه خالص صادرات به میزان فوق به‌‌دست آمده‌است.

بودجه

پس از پایان هرسال مالی، باتوجه به قطعیت مقدار دریافتیها و عملکرد پرداختیها توسط خزانه، بودجه قطعی دولت برای سال گذشته مشخص می‏گردد. با تکیه بر سالنامه آماری کشور درسال 1379 فصل برق را در پرداختیهای قطعی امور اقتصادی بودجه عمومی دولت، بررسی می‏کنیم.

جمع کل پرداختیهای سال 78 مبلغ 6/104817 میلیارد ریال بوده‌است. از این مبلغ، 8/20358 میلیارد ریال به پرداختیهای امور اقتصادی تعلق داشته‌است. این پرداختیها به 11 فصل به شرح زیر تفکیک شده‌است: کشاورزی و منابع طبیعی، آب، برق، صنایع، نفت، گاز، معادن، بازرگانی، راه و ترابری، پست و مخابرات، جهانگردی.

دراین میان سهم برق 1/2968 میلیارد ریال بوده‌است. به این‌ترتیب فصل برق، مقام سوم را (پس‏از نفت، راه و ترابری) در میان فصول یازده‏گانه فوق به خود اختصاص داده‌است. پرداختیهای قطعی فصل برق 6/14 درصد پرداختیهای قطعی امور اقتصادی بودجه عمومی دولت را تشکیل می‏دهد. همچنین می‌توان گفت پرداختیهای قطعی فصل برق، 83/2 درصد کل پرداختیهای قطعی بودجه عمومی دولت را به خود اختصاص داده‌است.

عملکرد سال‌های اخیر در جدول 2-4 نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری از محل بودجه عمومی و نیز از محل سایر منابع، از رشد موزونی برخوردار نبوده و حتی گاهی نسبت به سال قبل، رشد منفی داشته‌است. با این حال مجموع عملکرد مندرج برای سال‌های 79-74، جمعاً 6/33204 میلیارد ریال است که معادل 81% کل حقوق صاحبان سهام در صنعت برق در پایان سال 79 می‌باشد.

جدول 2-4 - اعتبارات سال‌های 1378-1374 و پیش‌بینی سال 1379

بخش برق                                                (ارقام به میلیارد ریال)

اعتبارات‌از محل	عملکردسال 1374	عملکردسال 1375	عملکردسال 1376	عملکرد سال 1377	عملکردسال 1378	عملکرد سال 1379
بودجه‌عمومی	3/1337	4/1068	2/1269	9/2807	2/2937	2/500
سایر منابع	1/1431	8/3191	8/2962	6/2644	1/3255	9799
جمع	4/2768	2/4260	4232	5/5452	3/6192	2/10299

منبع: گزارش اقتصادی سال 1378 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور

همچنان‌که در جدول 3-4 ذکرشده‌است، در سال 1378 سرمایه‌گذاری عمرانی بخش برق 5/2956 میلیارد ریال بود. از کل این سرمایه‌گذاری، 9/68% به برنامه تولید، 5/30% به برنامه انتقال، و 5/0% به برنامه توزیع نیروی برق اختصاص داشت. علاوه بر مبالغ فوق در سال 1378 مبلغ 8/124 میلیارد ریال نیز جهت تحقیقات انرژی پرداخت شد که بخشی از آن به برق اختصاص یافته‌است. {637}

           جدول 3-4- اعتبارات جاری و عمرانی دولت در سال‌های 79-1375

                            بخش برق                          میلیارد ریال

سال	1375	1376	1377	1378	1379
اعتبارات جاری	8/8	6/10	9/10	5/11	6/3
اعتبارات عمرانی	8/1042	8/1487	4/2453	5/2956	3/568
جمع	6/1051	4/1498	3/2464	0/2968	9/571

مأخذ: خلاصه تحولات اقتصادی کشور در سال 1379

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

اشتغال

در سال 79 جمع کل کارکنان صنعت برق کشور 51425 نفر{114} بوده‌است که به‌صورت زیر تفکیک شده‌است:

شرکتهای برق منطقه‏ای                            15277

شرکتهای توزیع نیروی برق                         25483

مدیریتهای تولید و نیروگاه‌های آبی               9693

سازمان مدیریت توانیر                               837

سازمان آب و برق کیش                             135

همچنانکه مشهود است، آمار فوق شامل همه شرکت‌های تابعه و اقماری نمی‌شود. برخی از شرکتهای یادشده به فعالیتهایی نظیر آموزش اشتغال دارند که بین وظایف آب و برق وزارت نیرو مشترک است. همچنین بسیاری از اشخاصی که در صنعت برق کشور فعال هستند، از کارکنان بخش دولتی این صنعت محسوب نمی‏شوند.